Psycholog zachowuje wrażliwość etyczną, nie unika rozstrzygania konfliktów moralnych, lecz stara się je dostrzegać, dokładnie rozważa sytuację i podejmuje decyzje kierując się własnym rozeznaniem, w oparciu o naczelne wartości etyczne swojego zawodu.
KE-ZP PTP, pkt 25.Wykłady prof. dr hab. Władysława Jacka Paluchowskiego obejmują 22 godziny; wykłady prof. dr hab. Jerzego Mariana Brzezińskiego 8 godzin.
W związku z głosami studentów informuję, że ta strona dotyczy wyłącznie wykładów prowadzonych przez mnie. W sprawach dotyczących zajęć prof. dr hab. Jerzego Brzezińskiego proszę zwracać się bezpośrednio do Niego.
O koncepcji Kohlberga można przeczytać w pracy Doroty Czyżowskiej "O celu i granicach rozwoju moralnego" (tam także omawia się tzw. dylemat Heinza, czyli sposób badania rozwoju moralnego). Warto przeczytać tekst Joanny Spławskiej "Poziom rozwoju rozumowania moralnego w świetle badań metodą Lawrence’a Kohlberga". Do tej koncepcji odwołują się Chieh-Yu Lin i Yi-Hui Ho w tekście Empiryczne badanie związku pomiędzy osądem etycznym liderów i szeregowych pracowników organizacji.
O badaniach młodocianych przestępców przeczytać można w tekście Jarosława Grotha "ROZUMOWANIE MORALNE NIELETNICH PRZESTĘPCÓW".
Ciekawy jest artykuł BARBARY MAZUR Rozwój moralny a metody podejmowania decyzji – analiza porównawcza kultur z Prakseologii (tam też opis testów Kohlberga do badania rozwoju moralnego). Warto też przeczytać pracę Włodzimierza Strusa "Dojrzałość emocjonalna a funkcjonowanie moralne" - tam (s. 206 i dalsze) dużo o psychologii moralności oraz o skonstruowanym przez J. R. Resta teście "Opinie o problemach społecznych" (Defining Issues Test - DIT). Na temat wskaźnika pryncypialności (P-index) przeczytać można w artykule J.R. Resta i innych.
Oryginalne teksty na ten temat to DIT2: Devising and testing a revised instrument of moral judgment; wiele linków do tekstów na temat rozwoju moralnego znaleźć można na stronie publikacji Darcii Narvaez z University of Notre Dame.
Ciekawy jest też tekst Małgorzaty Steć "Konstancka Metoda Dyskusji nad Dylematem (KMDD®) Georga Linda jako metoda stymulacji rozwoju kompetencji moralnej".
Różne testy sądów moralnych omawiają R. Leppert, A. Splitt i J. Trempała w pracy "Test Wyboru jako zobiektywizowane narzędzie pomiaru rozwoju sądów moralnych".
Warto też rzucić okiem na stronę Wikipedii, poświęconą Carol Gilligan oraz na tekst Specyfika etyk kobiecych w ujęciu Carol Gilligan.
O psychologii moralności pisze Olaf Żylicz w pracy „O trzech orientacjach moralnych”.Marek Kosewski pisze o swojej koncepcji w "GODNOŚĆ WŁASNA A ZACHOWANIE" - warto przeczytać! A także i o tym, jak ludzie skłonni są szukać usprawiedliwień dla własnego nieetycznego postępowania. Nowa książka na ten temat to WARTOŚCI, GODNOŚĆ I WŁADZA. Inna praca z 2007 roku to "UKŁADY Dlaczego porządni ludzie czasem kradną, a złodzieje ujmują się honorem".
Warto też sięgnąć do malej książeczki prof. Józefa Kozieleckiego "O godności człowieka". Pisze w niej o godności jednostki w czasach cywilizacji przemysłowej - warto jej poszukać w bibliotece.
Jeśli kogoś interesuje sprawa tzw. "ludzi honoru", to warto zobaczyć co na ten temat pisano w tekście "Polski kodeks honorowy", którego autorem jest Władysław Boziewicz oraz w Wikipedii.
Można też zobaczyć wykład Bogdana Wojciszke nt. "Dlaczego uczciwi ludzie postępują niemoralnie?", w którym opisuje on wyniki różnych badań nad (nie)uczciwością i ich uogólnienia.
Warto przeczytać tekst Wojciecha Wyplera OPERACJONALIZACJA ZACHOWANIA NIEUCZCIWEGO W BADANIACH PSYCHOLOGICZNYCH; warto by też uczynić go podstawą własnych badań.
Jennifer Jordan, Marijke C. Leliveld oraz Ann E. Tenbrunsel definiują pojęcie teoretyczne moralnego obrazu siebie (MSI) oraz opisują skalę do jego pomiaru.
Ciekawy jest test orientacji etycznych Bogdana Wojciszke i Wiesława Baryły (Etyki Autonomii, Etyki Kolektywizmu, Etyki Dobra Powszechnego, Etyki Godności i Etyki Produktywności).
Skala ta jest inspiracją badań Szymona Rorischa nad tworzeniem narzędzia do pomiaru etycznego przygotowania pedagogów do prowadzenia badań diagnostycznych.
Włodzimierz Strus opisuje "Skalę uczuć moralnych" oraz uczucia i rozumowanie moralne. Zainteresować też może The Morality Test, opracowany przez Franka J. Sulloway'a i Michaela Shermera; można się samemu zbadać, ale też zobaczyć, jak ci badacze definiują moralność.
Omówienie podstawowych systemów etycznych można znaleźć w skrypcie Mieczysława P. Migonia. Warto przeczytać tekst Marii Groenwald, opisujący różne kierunki etyczne. Natasza Szutta opisuje status współczesnej etyki cnót.
Bardzo ciekawe i bardzo współczesne badania nad etycznymi zachowaniami ludzi prowadzi się w The Moral Cognition Lab na Uniwersytecie Harvarda w Instytucie Psychologii, kierowanym przez Joshuę Greene. Na ich stronie można włączyć się do badań on-line!
Opis Skali Indywidualnej Filozofii Moralnej (SIFM) znaleźć można tu.
Ciekawy jest Portal Akademicki Etyki Praktycznej: "...recenzowany blog prowadzony przez osoby zawodowo zajmujące się etyką. Miejsce namysłu nad: prawami zwierząt, nieposłuszeństwem obywatelskim, karą śmierci, wojną sprawiedliwą, teoriami etycznymi i dobrym życiem...".
Interesujący jest artykuł Anny Lewickiej-Strzałeckiej z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN dotyczący ważnej dla psychologów wartości - Prywatność: wartość czy towar.
Ciekawe są teksty Marcina Pryciaka PRAWO DO PRYWATNOŚCI oraz Michała Zielińskiego REGULACJA GODNOŚCI WE WSPÓŁCZESNYCH KONSTYTUCJACH zawarte w zbiorze PRAWA CZŁOWIEKA – IDEA, INSTYTUCJE, KRYTYKA.Jak pisano w Polityce: "Filozof z Harvardu Michael Sandel prowadził cykl wykładów „Sprawiedliwość: jak należy postąpić?” i zgromadził na nim w ciągu roku 15 tys. studentów. Tropem sławy uniwersyteckiej poszła telewizja BBC, która wyemitowała osiem półgodzinnych odcinków sfilmowanego wykładu. Dobiegający sześćdziesiątki Sandel jest showmanem: wywołuje studentów do odpowiedzi, każe im publicznie bronić własnych poglądów. Jest hybrydą profesora moralisty i gwiazdy telewizyjnej.". Pan mgr Maciej Antczak przysłał mi linka do tych wykładów - naprawdę warto ich wszystkich wysłuchać i je zobaczyć!
Ciekawa jest strona poświęcona "arytmetyce współczucia" (to z Herberta 'Pan Cogito czyta gazetę'), w tym efektowi obdarzania większym współczuciem malej liczby ofiar (najlepiej znanych z fotografii, z konkretnym imieniem i nazwiskiem) niż masowych śmierci.
Dylemat wagonika opisany jest w tekście Laury D'Olimpio. Drugą wersję tego eksperymentu myślowego opisała(tu tylko strona tytułowa) Judith Jarvis Thomson. Ciekawy jest tekst Reliability of Moral Decision Making: Evidence from the Trolley Dilemma Corentina J. Goslinga i Bastiena Trémolière. Na aspekty filozoficzne zwraca uwagę Joshua D. GREENE w tekście Solving the Trolley Problem. Alessandro Lanteri, Chiara Chelini i Salvatore Rizzello w artykule An Experimental Investigation of Emotions and Reasoning in the Trolley Problem prezentują wyniki swoich badań. Są też badania spoza psychologii na ten temat: The Trolley Problem revisited. An exploratory study. I tu też większość osób badanych gotowa jest działać na rzecz ochrony większej grupy ludzi. W nowoczesnej formie opisali ten eksperyment Jungsu Pak i inni w posterze konferencyjnym The Trolley Problem in Virtual Reality. Także Alexander Skulmowski opisuje badania w zakresie podejmowania decyzji z wykorzystaniem dylematu wagonika. W szerszej perspektywie problem ten opisuje Thomas Smith. Jest też oczywiście gra towarzyska oparta na tym pomyśle!
Dylemat wagonika wykorzystany może być (i jest) w uczeniu maszyn zachowań moralnych. Ciekawy jest na ten temat (ogólny) tekst "Moralne maszyny". Natomiast w artykule "The Moral Machine experiment" opisany jest eksperyment uczenia samochodów autonomicznych zachowań moralnych. Pod tym adresem jest platforma za pomocą której prowadzono badania (a także inne ciekawe informacje).
Generalnie ciekawy jest problem, czy sztuczna inteligencja może być etyczna. W czasie dyskusji w w Said Business School w Oksfordzie z udziałem sztucznej inteligencji (program Megatron Transformer) zdaniem tejże AI maszyna nigdy nie będzie etyczna (tu oryginalnie doniesienie, a tu polskie tłumaczenie).
W Rocznikach Psychologicznych w 2013 roku ukazał się specjalny numer dyskusyjny na temat dobra klientów psychologa. Ciekawy jest tam tekst Katarzyny Sikory pt. Dobro odbiorcy w kodeksach etyczno-zawodowych psychologów . Warto też sięgnąć do tekstu Czy można zdefiniować dobro klienta psychologa? Małgorzaty Toeplitz-Winiewskiej oraz tekstu Pawła Boskiego "Dobro odbiorcy w kodeksach etyczno-zawodowych psychologów – głos w dyskusji".
Komentarzem do tych rozważań może być tekst Michała Melonowskiego,
pisany z perspektywy współczesnych sporów etycznych:
"Chodzi tu o problematykę związaną z etyką troski (kładącą nacisk na
stopniowalność zobowiązań etycznych wobec różnych osób
zależnie od stopnia bliskości z daną osobą) i etykę sprawiedliwości
(podkreślającą uniwersalność norm moralnych) oraz ich implikacje dla
procesu
psychoterapeutycznego".
Joanna Staniszewska opisuje kontekst etyczny badania psychologicznego.
Można też sprawdzić, co na ten temat (m. in.) pisze się w Konwencji o prawach dziecka.
Czym jest dylemat moralny czyli konflikt obowiązków - opisuje tekst Agnieszki Zemły, czym jest konflikt interesów - tekst Anny Lewickiej-Strzałeckiej, a na czym polega dylemat etyczny pielęgniarki - pisze Barbara Janus. Wojciech Imielski opisuje Dylematy etyczne w pracy biegłego sądowego z zakresu psychologii. Dylematy pracowników socjalnych opisane są w pracy zbiorowej pod redakcją Marty Sokołowskiej, z ciekawymi praktycznymi przykładami. Informacje o innych dylematach można znaleźć na portalu psychologicznym psychologia.net.
Z zupełnie innej perspektywy napisana jest analiza filmu Marioll Paruzel-Czachury pt. "Serce czy rozum? Wybrane etyczne dylematy zawodu psychologa na przykładzie filmu „Serce nie sługa” (Prime)". Fabuła filmu staje się ciekawym case study. Ale - tekst wykracza poza analizę dylematu etycznego (moralnego).
Kenneth S. Pope i Melba J.T. Vasquez opisują w tłumaczonym tekście, jak podejmować etyczne decyzje. Tłumaczenie tekstu Kennetha S. Pope, Janet Sonne i Beverly Greene z kolei dotyczy '21 strategii poznawczych do usprawiedliwienia nieetycznego zachowania’. Tekst Kennetha S. Pope i Melby J.T. Vasquez opisuje '8 fałszywych przeprosin: etyka, krytyczne myślenie i język'.Uzupełnieniem może być dość obszerny wykład prof. Johna Gavazzi na temat etycznych problemów psychologii, m. in. na temat podejmowanie decyzji etycznych. Prof. Gavazzi prowadzi też interesującego, pełnego ciekawych linków bloga na temat etyki i psychologii.
Międzynarodowy Związek Psychologii (International Union of Psychological Science) opublikował Universal Declaration of Ethical Principles for Psychologists - warto przeczytać. Ciekawy jest też artykuł A Study of the Ethical Dilemmas Experienced by School Psychologists in Portugal. Podobne problemy porusza Cheryl D. Foxcroft w artykule Ethical Issues Related to Psychological Testing in Africa: What I Have Learned (So Far), kładąc nacisk na aspekty kulturowe.
Tekst "Klauzula sumienia w ujęciu prawnym" z 2014 roku omawia historyczny juz stan prawa w tej sprawie. Warto przeczytać sprawozdanie z dyskusji (panelu) na ten temat, zorganizowanego w 2019 roku przez biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Stanowisko Ordo Iuris można potraktować jako głos w dyskusji. Jakub Pawlikowski pisze o klauzuli sumienia w odniesieniu do personelu medycznego. Stanowisko dotyczące wskazania innego lekarza przy odmowie świadczenia uległo zmianie w efekcie wyroku TK. Ciekawy jest tekst "Wolność sumienia i religii a sprzeciw sumienia lekarza w prawie polskim", bo omawia klauzulę sumienia w odniesieniu do praw czlowieka. Szerszy kontekst pokazuje praca Mateusza Szablińskiego "Praktyczne zastosowania wolności sumienia. Obywatelskie nieposłuszeństwo, sprzeciw sumienia, klauzula sumienia". O
niektórych
problemach związanych ze stosowaniem klauzuli sumienia można przeczytać
np. w tekście Mirosława Nesterowicza i Natalii Karczewskiej,
Oktawiana Nawrota oraz Tomasza Żurackiego.
A to audycja
telewizyjna "Minęła
dwudziesta" na temat
klauzuli sumienia i przypadku prof. Bogdana
Chazana. Tu opowieść osób
bezpośrednio zaangażowanych w tę sprawę.
Warto zapoznać się ze Stanowiskiem Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN w sprawie klauzuli sumienia oraz z głosem odrębnym prof. dr hab. Barbary Chyrowicz dotyczącym Stanowiska Komitetu Bioetyki. Oczywiście - jest też taki i inny głos sprzeciwu.
Warto na tej podstawie wypracować własne stanowisko!
O relacji religii i etyki przeczytać można w tekście Włodzimierza Galewicza „O religijnych uzasadnieniach norm etycznych”. Ciekawy jest też tekst „Świeckość jako podłoże rozumienia – zarys stanowiska Charlesa Taylora".
O psychologicznych badaniach nad podejmowaniem decyzji moralnych można przeczytać w artykule Bogdana Wojciszke i innych 'Nieuchronna tendencyjność ocen moralnych'.
Podstawowe kodeksy (warto je przeczytać nie ze względu na "orientację teoretyczno-praktyczną", ale żeby zobaczyć jak moralność stosuje się do realizacji roli zawodowej):
Kodeksy psychologów opisane są w tym tekście. Oprócz tekstu Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa PTP jest tam także Kodeks Etyczny APA. Oryginał (aktualizowany) tego kodeksu wraz z komentarzami można zaleźć tu. Można też zapoznać się z kodeksem Australijskiego Towarzystwa Psychologicznego, kodeksem The British Psychological Society, Tureckiego Towarzystwa Psychologicznego, Chińskiego Towarzystwa Psychologicznego oraz Europejskiego Stowarzyszenia Psychoterapeutów.
Bardzo ciekawy jest porównawczy artykuł z 1997 roku pt. Psychological Ethics Codes: A Comparison of Twenty-four Countries, którego autorami są Mark M. Leach i J. Judd Harbin.Ciekawa jest krytyczna analiza Kodeksu PTP Jarosława Kucharskiego.
Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa PTP jest aktualnie nowelizowany przez zespół Katarzyny Sikory, Anny Bogatyńskiej-Kucharskiej oraz Marcina Szafrańskiego. Prace prezentowali na Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Dylematy etyczne psychologów”, która odbyła się w dniach 27 -29 listopada 2017 roku w Krakowie (organizatorzy: Akademia Ignatianum w Krakowie i Zarząd Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego). Jego ostateczna wersja prezentowana była na Walnym Zgromadzeniu Delegatów PTP, które obradowało w dniach od 30 listopada do 2 grudnia 2018. Historia tworzenia Kodeksu opisana w tekście "Nowelizacja Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa – założenia i odstawy projektu". Kodeks Diagnozy Psychologicznej (II części KEP PTP dotycząca diagnozowania) został przesłany do biura Zarządu Głównego PTP w dn. 27.10.2020 roku. Odbiór dokumentu został potwierdzony przez panią Przewodniczącą ZG PTP. Prace nad Kodeksem Diagnozy Psychologicznej były prowadzone przez zespół w składzie: Bogusława Bober-Płonka, Maja Filipiak, Władysław Jacek Paluchowski, Beata Pępkowska, Natalia Protoklitow-Lach, Anna Słysz, Adam Tarnowski, Ewa Wach, Beata Wójtowicz (która także kierowała pracami zespołu). Opis założeń oraz tej części Kodeksu PTP znaleźć można w prezentacji SZCZEGÓŁOWE PRZEPISY ETYCZNE DOTYCZĄCE DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ.Mieczysław Dudek opisuje etyczner problemy niesienia pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Ciekawy w odniesieniu do "dobra" jest tekst ks. prof. dr hab. Wojciecha Bołoza "Prawa człowieka umierającego". W tekście "Normy poufności i taktu w etyce ogólnej oraz w etyce zawodowej psychoterapeutów" Anna Bogatyńska-Kucharska analizuje rozbieżności w kwalifikacji deontologicznej czynów pomiędzy etyką ogólną a normami kodeksowymi psychoterapii.
Europejska Federacja Towarzystw Psychologicznych (European Federation of Psychologists Associations) opracowała META-KODEKS ETYCZNY, wyznaczający kierunki etycznego myślenia europejskich psychologów. Istnieje też Universal Declaration of Ethical Principles for Psychologists. Można też sięgnąć do tekstu Mieczysława Dudka (KUL) Wokół etyki niesienia pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Jest też ciekawy tekst Marioli Bidzan i in. na temat problemów etycznych w psychologii klinicznej.
Ciekawy jest tekst na temat budowania etosu zawodowego terapeutów uzależnień.Marta Bucholc pisze z kolei o specyfice etyki eksperta. Warto przeczytać teksty nawiązujące do konferencji Etyka dla zawodów – jaka i dla kogo? i opublikowane w czasopiśmie 'Diametros'.
Pani Helena Włódarczak przysłała mi informację, że prof. Jan Hartman podjął próbę napisania kodeksu etycznego polityka. Warto porównać go z "naszymi", psychologicznymi kodeksami. Ciekawa jest też w tym obszarze praca Tomasza Czakona i Danuty Ślęczek‑Czakon "Etos polityków w kodeksach etycznych radnych".
Jak ludzie spostrzegają zawody społecznego zaufania można dowiedzieć się z raportu CBOS 'OPINIA SPOŁECZNA NA TEMAT ZAWODÓW ZAUFANIA PUBLICZNEGO'. Interesujące jest stanowisko Adama Niemczyńskiego (ówczesnego sekretarza generalnego PTP) w sprawie zawodu psychologa jako zawodu społecznego zaufania.Ciekawy jest też tekst przygotowany w 2002 roku przez Kacelarię Senatu pt. Zawody zaufania publicznego a interes publiczny – korporacyjna reglamentacja versus wolność wykonywania zawodu, będący efektem zorganizowanej na ten temat konferencji. Innym ciekawym tekstem jest przygotowany przez Andrzeja Krasnowolskiego z Biura Analiz i Dokumentacji Kancelarii Senatu pt. Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy.
Stara ustawa nie obowiązuje - patrz link. Pisze się też o tym w tekście "HISTORIA USTAWY O ZAWODZIE PSYCHOLOGA - SKRÓT NAJWAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ ". Przeczytać można informację o pracach nad nowelizacją ustawy O Zawodzie Psychologa i Samorządzie Zawodowym Psychologów z 2005 roku wraz ze stenogramem dyskusji sejmowej na ten temat. Ciekawych informacji dostarcza uzasadnienie uchylenia ustawy o zawodzie psychologa. Na stronie PTP też można znaleźć wiele informacji na temat prac nad ustawą (lata 2010-2013). Jest też sprawozdanie z przebiegu konsultacji społecznych dotyczących wyrażenia opinii na temat regulacji wykonywania zawodu psychologa i powołania samorządu zawodowego psychologów. Warto też przeczytać tekst Piotra Rosoła "Bezradne państwo. O nieudanych próbach regulowania zawodu psychologa". Jest podpisana przez Prezydenta ustawa o zawodach medycznych, w której można znależć informacje o wykonywaniu psychoterapii.Wiele informacji o podstawowych zasadach diagnostycznej pracy psychologów zawiera artykuł na ten temat. Także Gerald P. Koocher i Celiane M. Rey-Casser piszą o tym w tym tekście oraz Cheryl D. Foxcroft w tym tekście.
Podstawowe informacje odnośnie do podstawowych zasad American Psychological Association znaleźć można na stronie APA.W pracy zbiorowej 'Psychoterapia po ludzku' poruszono wiele problemów dotyczących etycznych aspektów psychoterapii. Warto też przeczytać artykuł Katarzyny Marchewki na temat psychoterapii Etyka w psychoterapii. Podobne problemy poruszają Jana Vyskocilova i Jan Prasko w artykule "Ethical questions and dilemmas in psychotherapy".
Ciekawy jest artykuł Davida Smitha i Marilyn Fitzpatrick 'Patient-therapist boundary issues: An integrative review of theory and research' na temat naruszania granic w procesie terapeutycznym. Jak to naruszanie może wyglądać w praktyce przeczytać można w artykule 'Podwójne życie Jerzego Wdzięczyka' Magdaleny Grzebałkowskiej. Ciekawy jest tekst Pawła Czarneckiego Etyczne aspekty poradnictwa psychologicznego i psychoterapii. Warto też przeczytać pracę Alicji i Andrzeja Czerkawskich Etyczny wymiar poradnictwa zawodowego.Dokładny opis przypadku Tarasof-Poddar znaleźć można na stronie INTERDYSCYPLINARNEGO CENTRUM ETYKI UJ. Ciekawy jest też materiał opisujący aspekty prawne VITALY TARASOFF ET AL.v. THE REGENTS OF THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA ET AL.
Na stronie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego przeczytać możemy o różnych prawnych aspektach tajemnicy zawodowej. Warto przeczytać też list RPO do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potencjalnego łamania zasady tajemnicy zawodowej.Ważne i warte uwagi jest stanowisko radczyni prawnej Oktawii Zarzeckiej "Tajemnica zawodowa psychologa i psychoterapeuty – co ze zwolnieniem z obowiązku jej zachowania w postępowaniu karnym?" oraz "Udostępnianie dokumentacji psychologa i psychoterapeuty w sprawach karnych". Warto też przeczytać artykuł Macieja Bocheńskiego "Pomiędzy zasadą poufności zawodowej a obowiązkiem denuncjacji – czy polskie prawo lekceważy, czy chroni tajemnicę zawodową psychologa?".
Ciekawy jest tekst "Zachowanie a ujawnianie tajemnicy lekarskiej i pielęgniarskiej – kolizja obowiązków oraz próba jej rozwiązania" p. Ewy Plebanek (szczególnie podsumowanie na str. 145). W tej sprawie wiele waznych informacji można znaleźć artykule Anity Gałęskiej-Śliwka i Marcina Śliwki "Zasady informowania pacjenta i innych podmiotów — analiza praktyczna".
Na inny aspekt prawny zwraca uwagę Bartosz Nawrot w tekście "Tajemnica psychologa a warunki jej uchylenia – rozważania na gruncie postępowania karnego oraz cywilnego" część 1 oraz część 2.
Ważny jest też problem poufności informacji o przemocy w rodzinie (od ofiar czy świadków). Jako obywatele mamy obowiązek zgłaszania takiej przemocy (szczególnie zał. A; ogólne założenia), jednak stoi to w sprzeczości z przyrzeczeniem tajemnicy - por. powyższy tekst Nawrota czy artykuł Macieja Bocheńskiego.
W swoim wystąpieniu konferencyjnym Ewa Habzda-Siwek przedstawia różne aspekty utrzymywania tajemnicy, w tym w świetle ustawy o zawodzie psychologa. Obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa - jak to jest w przypadku lekarzy. Warto także przeczytać tekst: prawnika Piotra Rudnickiego. Pouczająca może być dyskusja nad tym problemem. W postanowieniu Sądu Najwyższego odpowiadano na pytanie, czy informacje uzyskane w czasie terapii rodzinnej objęte są zakazem dowodowym.Przy braniu pod uwagę groźby samobójstwa jako ograniczenia w przestrzeganiu tajemnicy warto przeczytać tekst Zygfryda Juczyńskiego o samobójstwie. Przy tej okazji wart polecenia jest tekst Marka Jaremy Czy można ocenić ryzyko samobójstwa?
Ciekawy jest tekst Milany Krzemień (choć nie dotyczący wprost zawodu psychologa) "KLAUZULA POUFNOŚCI A ZACHOWANIE POUFNOŚCI – JAK SKUTECZNIE SIĘ ZABEZPIECZYĆ".
Przy tej okazji pojawia sie
problem interwencji kryzysowej i jej specyfiki. Ciekawa może być w tej sprawie książka Jarosława Stelmacha Rozwiązywanie sytuacji kryzysowych w działaniach policyjnych. Warto zapoznać się z uprawnieniami organów publicznych podczas
próby samobójczej w tekście Fundacji
"Zobacz....Jestem". Tzw. "sprawa p. Joanny z Krakowa" pokazuje,
jak może być interpretowane prawo: Dawid Serafin opisuje okoliczności interwencji policji a Ministerstwo Zdrowia komentuje. Jest też głos lekarki p. Joanny. Były też głosy usprawiedliwiajace działania i postawy policji podczas interwencji w tej sprawie. Oczywiście nie brakowało informacji Anny Piotrowskiej w intencji dezawuująch p. Joannę.
Kom. Damian Wroczyński z KPP w Wyszkowie opisuje inną interwencję, a jeszcze inną opisuje KPP Brzeg (warto porównać z interwencją Krakowie).
O przypadku p. Anny Przybylskiej mówi jej lekarz, łamiąc zasadę tajemnicy lekarskiej. Ustosunkowuje się do tego Jacek Żakowski.
O dostrzeganych problemach praktycznej psychologii można przeczytać w tym archiwalnym materiale.O etyce lekarskiej można przeczytać w podręczniku Światowego stowarzyszenia lekarskiego.
Bardzo ciekawy jest artykuł "Wielokulturowość w pracy psychologa: etyka i praktyka w kontekście diagnozy klinicznej i pracy terapeutycznej".
Ofer Zur, założyciel Zur Institute, opisuje 26 różnych rodzajów podwójnych (wielorakich) relacji. Warto rzucić okiem na analizę The Current State of Sexual Ethics Training in Clinical Psychology: Issues of Quantity, Quality, and Effectiveness oraz odnośniki do ciekawych tekstów pod nazwą Dual Relationships, Multiple Relationships, & Boundary Decisions.
Joanna Helios i Wioletta Jedlecka piszą o rolach profesjonalnych i osobistych oraz o wadze relacji równości w psychoterapii. Bardzo ciekawy i wnikliwy jest tekst (wywiad) psychoterapeutki p. dr Małgorzaty Talarczyk pt. "Dlaczego znajomy, który jest psychoterapeutą, nie może być naszym terapeutą?". Gorąco polecam! Kenneth S. Pope opisuje Therapist-Patient Sex Syndrome (TPSS).Odnośnie do 'romantycznych podwójnych relacji' warto przeczytać orzeczenie sądu koleżeńskiego w sprawie psychoterapeuty W. E.. Komentarze można znaleźć kopii blogu z 2005 roku oraz na stronie Forum GW.
W tekscie Sex Between Therapists and Clients pisze też o tym Kenneth S. Pope. Zestawienie literatury na ten temat predstawił O. Zur. Jest ciekawy tekst Ethical Decision-making and Dual Relationships, którego autorem jest Jeffrey N. Younggren, z wieloma linkami do innych tekstów.O nie seksualnych pozaprofesjonalnych relacjach pisze Janet L. Sonne w tekście Nonsexual Multiple Relationships: A Practical Decision-Making Model For Clinicians. Pokazuje w nim różne konteksty (m. in. czynniki po stronie terapeuty, klienta i relacji terapeutycznej), które powinno się brać pod uwagę przy ocenie takich relacji. Jest tam dużo ciekawych linków!
Ofer Zur pisze, że Multiple Relationships Not Always Bad, bo pozaprofesjonalne relacje inne niż seksualne (romantyczne) nie zawsze są nieetyczne.Wiele na ten temat można się nauczyć na stronie kursu Dual Relationships, Multiple Relationships, Boundaries, Boundary Crossings & Boundary Violations in Psychotherapy, Counseling & Mental Health, przygotowanej przez Ofera Zura.
Ciekawe przypadki analizuje Stephen Behnke.Problemy etyczne diagnozowania poruszam w artykule opublikowanym w Testy psychologiczne w praktyce i badaniach (poz. 5 spisu literatury). Piszą też o nich GERALD P. KOOCHER i CELIANE M. REY-CASSERLY w tekście Ethical Issues in Psychological Assessment (rozdział w książce John R. Graham, Jack A. Naglieri i Irving B. Weiner HANDBOOK of PSYCHOLOGY VOLUME 10 ASSESSMENT PSYCHOLOGY).
Każdy powinien przeczytać tekst profesora Brzezińskiego Kiedy odwołując się do wyników testów psychologicznych postępujemy nieetycznie? Analiza kontekstu psychometrycznego.
Warto rzucić okiem na informacje wymagane dla przyznania licencji do posługiwania się testem.Ciekawy jest artykuł Ewy Zalewskiej TESTY PSYCHOLOGICZNE - STANDARDY DOSTĘPNOŚCI I LEGALNOŚCI W POLSCE, WIELKIEJ BRYTANII I USA. Jak to wygląda w Wielkiej Brytanii można zobaczyć tu. Warto też się zapoznać z Wytycznymi Międzynarodowej Komisji ds. Testów (International Test Commission – ITC) dotyczącymi stosowania testów. Pod redakcją Rocío Fernández-Ballesteros powstała propozycja europejskich standardów diagnozowania (GAP).
Co do testów, to ciekawy jest tekst Magdaleny Bolek PROBLEM UPUBLICZNIANIA TREŚCI TESTÓW PSYCHOLOGICZNYCH. Tekst Caught in the Middle: Ethical/Legal Mandates and Test Security również odnosi się do tego problemu.
Warto też zapoznać się z prawami osób badanych Brytyjskiego Towarzystwa Psychologicznego; ciekawe są też załączniki w tym tekście. Jeden z nich dotyczy udziału osób postronnych podczas badania diagnostycznego - artykuł Statement on Third Party Observers in Psychological Testing and Assessment: A Framework for Decision Making opisuje ten problem dokładniej.
Gorąco polecam tekst o etycznych nadużyciach w diagnozie (MMPI). Toczyła się także dyskusja na temat naukowego statusu techniki Rorschacha i ogólnie - testów projekcyjnych. Jej stan można zobaczyć w tym pliku. Warto też przeczytać komentarz pracowników Uczelni Heleny Chodkowskiej w Warszawie Jak odróżnić dziecko od kąpieli? oraz odpowiedź Klubu Sceptyków Polskich Jak odróżnić kąpiel od kipieli?Innym przykładem skandalicznego braku etyki jest załącznik do raportu komisji MAK - z surowymi wynikami badania psychologicznego kapitana Arkadiusza Protasiuka.
O kryteriach Dauberta przeczytać można w tym tekście.
Agata Chudzicka-Czupała i Anna Gałka w artykule "Nieetyczne zachowanie się rekruterów wobec kandydatów do pracy i jego uwarunkowania" poruszają bardzo ważne i często niezauważane problemy nieetycznych zachowań podczas selekcji. Warto też przeczytać tekst Agnieszki Bieniek poświęcony uzyskiwania zgody podczas rekrutacji/selekcji.
Na problemy etyczne w psychoterapii zwraca uwagę Katarzyna Marchewka oraz Małgorzata Opoczyńska-Morasiewicz i Janusz Morasiewicz. Katarzyna Śliwińska opisuje w swoim artykule aspekty etyczne w pracy psychoterapeuty w świetle przepisów (interesujące źródła w spisie cytowanych pozycji).
Ciekawy jest tekst Ethical dilemmas among psychologists in Sweden and South Africa porównujacy podejścia i problemy w różnych kulturach.
Materiały na temat głośnej sprawy oskarżenia o pedofilię Andrzeja Samsona znaleźć można tu. W różnych tekstach prasowych (GW, Polityka) znaleźć można wybrane reakcje środowiska na tzw. sprawę Samsona. Są też dwa filmy (pierwszy i drugi), przypominające całą sprawę. Wspomnienie po jego śmierci i rekapitulację tej sprawy przedstawia w artykule Anna Binkowska.
Agnieszka Raniszewska-Wyrwa opisuje etykę dotyku w terapii. Emilia Dadura i Agnieszka Wójcik opisują "Dotyk w relacji fizjoterapeuta – pacjent a granice kontaktu fizycznego". Maria Beisert opisuje "Ryzyko związane z wykonywaniem zawodu terapeuty seksuologa". Beata Mirucka napisała "Psychoterapeuta uważny na cielesność pacjenta. Analiza fragmentów dialogu psychoterapeutycznego". Joanna Józefowicz napisała pracę dyplomową "CIAŁO W PSYCHOTERAPII".
Problemy z okazji "pracy z ciałem" pojawiły się także przy okazji tzw. sprawy Lechosława Gapika (też tu). Audycję "Uwaga" można zobaczyć tu, a jej fragment tu. Dodatkowe kinformacje znależć można na oficjalnej stronie UWAGA TVN w tym tekście. Reakcje środowiska seksuologów można zobaczyć tu. Informacja o procesie jest tu. Na stronie UWAGA TVN zamieszczono informacje ze śledztwa oraz po procesie. Warto się zapoznać z opinią Lechoslawa Gapika w tej sprawie oraz opublikowanym artykułem. Dr hab. L. Gapik wysłał też do społeczności akademickiej list w swojej sprawie. Nasuwaja się dwie refleksje: że w internecie nic nie ginie oraz że dobre imię zdobywa się trudno, ale traci łatwo.
Krytycznie na temat psychoterapii wypowiadał się także (obok omawianego na zajęciach Jeffrey’a Massona) Tomasz Witkowski. Jego teksty są kontrowersyjne i robią wrażenie stronniczych i tabloidowych, nie mniej warto poznać jego głos. W Newsweeku ukazał się wywiad z nim przy okazji wydanej książki "Psychoterapia bez makijażu. Rozmowy o terapeutycznych niepowodzeniach". Recenzję tej książki zaprezentowała na YT Bogna Białecka. Tamże jest na ten temat wywiad Tomasza Witkowskiego i Jacka Tabisza.
Bardzo interesujący z diagnostycznego punktu widzenia jest tekst Leama A. Craiga i Kevina D. Browne "Metody oceny ryzyka recydywy przestępstw seksualnych".Marzena Ożarowska napisała tekst pt. "Kształcenie psychologów dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości" - jest tam wiele informacji o roli biegłego-psychologa. Anatol Bodanko napisał ciekawy (nawet dla tych, którzy nie widzą siebie w tej roli) artykuł "Czynności biegłego sądowego z zakresu psychologii jako przykład praktycznego zastosowania metody studium przypadku". Profesor Jan Stanik (psycholog sądowy) jest autorem artykułu "Teoretyczne i metodologiczne przesłanki opiniodawstwa psychologicznego w procesie sądowym", a Profesor Józef K. Gierowski (prawnik, doktor habilitowany psychologii, profesor nauk medycznych) "Status biegłego psychologa w procesie sądowym".
Warto przeczytać artykuł Mirosława Owoca na temat jawności opinii biegłych.
Pouczający jest tekst Magdaleny Stopiak i Michała Skorupskiego "Błędy w ekspertyzie psychologiczno-sądowej– konsekwencje oraz odpowiedzialność biegłego".Agnieszka Karlińska w artykule "(Nie)przekładalność języków. Analiza korpusowa opinii sądowo-psychiatrycznych" pokazuje językowe problemy formułowania opinii.
Problem łączenia różnych ról i wynikających z tego konflikt zobowiązań przedstawia Magdalena Dudkiewicz w artykule "Dylematy etyczne badań prowadzonych na zlecenie instytucji publicznych – doświadczenia badacza terenowego". Podobny problem podejmuje Adrianna Surmiak w artykule "Wybrane problemy etyczne w naukowych badaniach na zlecenie. Refleksje etnografki".
Ogóle problemy reklamowania swoich usług (w tym przez psychologów) znaleźć można w wywiadzie "Odpowiedzi prawników na pytania z zakresu prawnych aspektów promocji placówki medycznej" (jest też część I oraz e-book).Osoby zainteresowane etyczną problematyką wykorzystywania Internetu w praktyce psychologicznej powinny zapoznać się z artykułem w kwartalniku NAUKA "Psychologiczne interwencje internetowe - pojęcia, zastosowania i wyzwania" oraz "Psychoterapeuta w sieci. W poszukiwaniu profesjonalnej opieki psychoterapeutycznej - doniesienie wstępne." Katarzyny Wrzesień i innych. Ciekawy jest artykuł Błażeja Wojdały i Katarzyny Barskiej na temat róznicy w terapii f2f i zdalnej. Patrycja Rudnicka i in. piszą na podstawie analizy wybranych stron internetowych o etycznych aspektach prowadzenia terapii online. Agata Leśnicka także dokonała przeglądu witryn psychoterapeutycznych. Agnieszka Katarzyna Ogonowska pisze na temat uwarunkowań psychoterapii online. Warto przeczytac pionierski w tym obszarze tekst Bassama Aouila o wykorzystaniu internetu w pomocy psychologicznej i promocji zdrowia. Jest też stanowisko EFPA w tej sprawie.
W roku 1964 w czasopiśmie Fact Magazine w artykule "The Unconscious of a Conservative: A Special Issue on the Mind of Barry Goldwater" psychiatrzy opublikowali diagnozę kandydata na prezydenta USA Barry Goldwatera. W polskiej Wikipedii opisano ten przypadek nieetycznego zachowania psychiatrów.
Pani Katarzyna Talacha przysłala mi linka do podobnej sprawy, odnoszącej się do Donalda Trumpa. Tu rozmówca dziennikarza, lekarz psychiatra, okazał się bardziej etyczny.
Pani Martyna Tomczak przysłała mi linka do listu otwartego psychiatrów ws. wypowiedzi prof. Łukasza Święcickiego w tygodniku "Do Rzeczy". I tu rzecz dotyczy "zaocznej diagnozy" - tym razem nie tylko pojedynczych osób, ale też zbiorowości. Jest też w tej sprawie oświadczenie Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Jest też oświadczenie prof. Łukasza Święcickiego w tej sprawie.
Są okoliczności usprawiedliwiające takie "zaoczne diagnozy". Znany psycholog Henry A. Murray podczas II wojny światowej opuścił Harvard i pracował jako podpułkownik w Biurze Służb Strategicznych (OSS) oraz napisał dla OSS pracę "Analiza osobowości Adolfa Hitlera z przewidywaniami dotyczącymi jego przyszłego zachowania i sugestie, jak sobie z nim poradzić teraz i pokapitulacji Niemiec " (por. też artykuł na ten temat historyka Martyna Housdena z 2006 roku).
Są oczywiście prace naukowe na temat osobowosci polityków: p. Ewa Maria Marciniak opublikowala tekst Percepcja cech osobowości Jarosława Kaczyńskiego i Donalda Tuska przez ich zwolenników oraz tekst Podobieństwo osobowości wyborców i polityków; Jakub Zamana opublikował artykuł Styl przywództwa Jarosława Kaczyńskiego.Analiza retrospektywna; Agnieszka Turska-Kawa opublikowala tekst Fenomen przywództwa Jarosława Kaczyńskiego w kontekście specyfiki elektoratu Prawa i Sprawiedliwości.
Prasowy materiał o lokoterapii. Tu można zobaczyć wystąpienie Łukasza Mazura podczas Konferencji "Zawody Zaufania Publicznego" na ten temat.
W artykule Ethical Dilemmas Encountered by Members of the American Psychological Association: A National Surveyautorstwa Kennetha S. Pope i Valerie A. Vetter znaleźć można ciekawe dane źródłowe. Ciekawe są też wyniki badania opisanego przez zespół: Poornima Bhola, Ananya Sinha, Suruchi Sonkar i Ahalya Raguram pt. "Ethical dilemmas experienced by clinical psychology trainee therapists". Warto też przeczytać tekst Ethical questions and dilemmas in psychotherapy. Inne dane znaleźć można w tekście Top Five Ethical Dilemmas Presented to the LACPA Ethics Committee. Ciekawy jest tekst A Study of the Ethical Dilemmas Experienced by School Psychologists in Portugal.
W sprawozdaniu z pracy krakowskiego oddziału PTP są ciekawe uwagi nt. etyki pracy psychologa (str. 3-6). Warte upowszechnienia jest stanowisko Sądu Koleżeńskiego PTP w Krakowie, a dotyczące orzeczeń oraz informacja o zarzutach stawianych psychologom.
O psychologach piszą też na sieci: na forum Vinted, w naTemat, w stanowisku Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej na ten temat, na nerwica.com (o psychoterapeutach).
Wybór
między egzaminem testowym a ustnym jest właściwe dość
prosty: licząc po 15 minut na osobę, liczbę studentów i
konieczność subiektywnej oceny problemów będących
przedmiotem ustnego egzaminu pozostaje jako sensowny wybór
test wiedzy (wiadomości).
Jednak pytania w stylu „W którym roku urodził się
Kant” czy „Ile paragrafów liczy Kodeks
PTP” są w sytuacji tego przedmiotu bezsensowne. Trzeba więc
szukać rozsądnego kompromisu. Z jednej strony pytania powinny wykraczać
poza proste odwoływanie się do pamięci (reprodukcji) i mieć charakter
problemowy (twórczy), powinny odwoływać się do treści
wykładu i mieć niedyskusyjny klucz oceny odpowiedzi
(wyborów).
Z drugiej strony tylko umiejętność stosowania wiedzy przynosi sukces w
nauczaniu etyki.
Z tych powodów zaliczenie tego przedmiotu można uzyskać w dwóch krokach (poziomach).
Dla tych, którzy nie chcą się wgłębiać w zawiłości etycznych dylematów związanych z pracą psychologa jedynym kryterium jest zaliczenie testu wiadomości w postaci testu wielokrotnego wyboru. Pytania dotyczą zarówno etyki badań naukowych (1/3), jak i etyki zawodu psychologa (2/3). Łącznie maksymalna ocena z egzaminu to ocena dobry.
Dla osób zainteresowanych sprawdzeniem ich umiejętności analizowania i podejmowania decyzji etycznych (w obszarze zawodu psychologa) drugą formą zdobycia punktów jest udział w blogu i/lub aktywność na wykładzie. Punkty tu uzyskane doliczane będą do wyniku testu wiadomości powyżej progu minimalnego (19 punktów) na egzaminie kursowym.
Skala
ocen pisemnego testu:
0 18 ndst
19 24 dst
25 27 dst+
28 30 db
Dodatkowo, dla osób chcących uzyskać wyższą ocenę, jest możliwość zrealizowania zadań dodatkowych. Punkty za te zadania dodatkowe doliczane są do punktów za egzamin pisemny powyżej minimum (za wykonanie testu wiedzy powyżej 18 punktów,).
Skala łącznej oceny jest
następująca:
0 18 ndst
19 24 dst
25 29 dst+
30 34 db
35 38 db+
39 41 bdb
Każdy uczestnik
zajęć może zgłosić swój dylemat etyczny. Każdy może też
zaproponować rozwiązanie do dylematu zaproponowanego przeze mnie
(„z listy”).
Każdy uczestnik zajęć może wziąć udział w dowolnej liczbie dyskusji
(czyli wpisać swój komentarz), ale punkty można dostać tylko za
udział w dyskusjach na temat dwóch dylematów.
Każdy dylemat oceniany jest następująco:
Każdy uczestnik
dyskusji dylematu, za konstruktywne uwagi, próbę argumentacji
i/lub własne propozycje rozwiązania 1 punkt (łącznie więc 2 punkty).
Punkty te dopisywane będą do punktów za egzamin pisemny.
Inaczej mówiąc, każdy uczestnik zajęć może otrzymać nie więcej niż (1*5)+(1*4)+2=11 punktów.
Ważne dla realizacji celu dydaktycznego jest to, aby opis case'u:
1. realistycznie odzwierciedlał pracę psychologa (biorąc
oczywiście pod uwagę, że to przykłady dydaktyczne i "z głowy", a więc
nie do końca realistyczne),
2. zawierał szczegóły (informacje), pozwalające
czytelnikowi (dyskutantowi) samodzielnie podejmować decyzje;
niech czytelnik sam je zinterpretuje,
3. a w związku z tym nie zawierał wartościowania i etykiet (także
nozologicznych; nie może być źródłem wartościowania i
stygmatyzacji cecha człowieka, na której powstanie nie miał on
żadnego wpływu, typu płeć, kolor skóry czy orientacja seksualna),
4. wyjaśniał potencjalne niejasności (bo czytelnicy nie wszystko
muszą wszystkiego wiedzieć), a nawet odsyłał do źródeł.
Dobrze jest - zanim samemu rozwinie się dylemat z listy lub napisze własny - przeczytać na blogu kilka dylematów z poprzednich lat (ich jakość z czasem rośnie!), aby mieć jasność co do istoty zadania.
Dylemat należy przesłać w treści listu nie później niż 4 tygodnie przed ostatnimi zajęciami (min. 1 tydzień na moją odpowiedź + 1 tydzień na poprawki dylematu + 1 tydzień na dyskusję).
Punkty będą doliczane wyłącznie do wyników egzaminu kursowego (pierwszego, nie do poprawkowego).
Zalecana struktura propozycji własnego dylematu odniesiona do modelu podejmowania decyzji etycznych powinna być następująca:©